Son yıllarda, özellikle gelişmiş ülkelerde çok yaygınlaşan Mobbing, sosyoloji ve hukuk başta olmak üzere çeşitli alanlarda disiplinler arası çalışılan bir konu haline gelmiştir.

Mobbing, duygusal bir saldırıdır. Kişi veya kişiler üzerinde sistematik şekilde ahlak dışı ve bilinçli bir baskı yaparak dayanma gücünü yok edip, pasifsize etmek amacı taşır. Terör uygulayan, baskıcı otoriter ve totaliter kişilik yapısına sahip insanlar ve kendi fikirlerini zorla kabul ettirmek isteyen, eleştiriye kapalı, farklı düşünceye toleransları olmayan kişilerin sıkça başvurduğu yöntemdir.

Gelişmiş ülkelerde cinsel tacizin de önüne geçen mobbing çoğunlukla üst düzey yönetim kademesinde çalışanlar tarafından uygulandığı belirtilmektedir. Mobbing, Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılır. Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar. Üst merci ima ve alayla, karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeye yönelik saldırgan bir ortam yaratarak kişiyi işten ayrılmaya zorlar.

Bütün ahlaki değerlerin temeli onur, şeref ve haysiyettir. Mobbing; (psikolojik şiddet), mağdurların kendilerine olan güvenine ve özsaygısına sürekli ve acımasız bir saldırıdır. (Field, 1996) Mobbing (psikolojik şiddet), bir veya birkaç kişi tarafından diğer bir kişiye yönelik olarak, sistemli bir şekilde düşmanca ve ahlakdışı bir iletişim kullanılarak uygulanan bir psikolojik terördür (Leymann, 1990; 1996).

Günümüz çalışma hukukunda vazgeçilmez bir kavram olan Mobbing, Fransız hukukunda bağımsız bir madde olarak düzenlenmiş ve 1997’den beri Alman Federal Mahkemesi’nin kararlarına da girmiştir. Mobbing, hiçbir fiziki müdahale olmaksızın tekrarlanan psikolojik baskıyı içerir. Bazı araştırmalarda İsveç’te intiharların yüzde 10 ila 20’sinin işyerlerinde mobbing sonucu olduğu belirtiliyor.

Türk hukukuna yeni giren “mobbing” kavramı 6098 sayılı Yeni Borçlar Kanunu’nun 417.maddesi ile düzenlenmiştir. 818 sayılı halen yürürlükte bulunan Borçlar Kanunu’nun 332.maddesine karşılık gelen bu maddede işçinin kişiliğinin genel olarak korunması düzenlenmiştir. 

Yeni Kanunun birinci fıkrası işveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlü olmasını getirilmiştir. Maddenin ikinci fıkrası işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlü olduğunun da altını çizilmiştir. Son olarak ise üçüncü fıkrada işverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabi olduğu belirtilmiştir. İşyerinde psikolojik şiddet, işyeri zorbalığı anlamına gelen mobbing, kendine güveni olmayan yöneticilerin uyguladığı bir yöntem olarak nitelendiriliyor. Yapılan araştırmalar, mobbing’e maruz kalan kişilerin çalışma hayatlarında zeka, dürüstlük, yaratıcılık, başarı gibi birçok olumlu özellik gösteren duygusal zekası yüksek kişiler olduklarını, özellikle yaratıcı insanların ürettikleri yeni fikirlerin diğerlerini rahatsız etmesi ve daha yüksek mevkilerde çalışan kişiler için tehdit oluşturmaları nedeni ile seçilmiş kişiler olduğunu ortaya koymuştur.

Mobbing, kimi zaman yöneticinin çalışanla olan düşünce ve inanç farklılığı, kıskançlık ya da cinsiyet ayrımı nedeniyle ortaya çıkıyor. Yöneticiler sürekli baskı, haksız eleştiri, hata bulma, tecrit etmek, iftira, çarpıtma, hakaret, alay gibi yöntemlerle kurbanın özgüvenini zayıflatıyor. Sonuç kurban 'psikosomatik ve psikolojik rahatsızlık' yaşamaya başlıyor. Uzmanlar kurbanların genelde parlak kariyer potansiyeli taşıyanlar olduğunu söylüyor.

Pisikolojik tacizin (Mobbing) özellikle; aşırı korkak, kontrolcü, iktidar açlığı, aşağılık kompleksi ve pisikolojik bozuklukları bulunan zorbalar tarafından; Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık, bağımsız ve yaratıcı, İşini çok iyi, bazen mükemmel yapan, ilişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen; 

Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen, zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişilere yöneldiği, kimi zamanda, işyerinde sessiz, iletişim kuramayanların da mobbingin hedefi olabildiği kabul edilmektedir. 

Mobbing, işin akışına veya bir davranışa ilişkin bir anlaşmazlıkla başlar. Sonrasında zorbanın saldırgan eylemleriyle devam eder, saldırganlığa zorbanın yanında iş arkadaşları da katılabilir. Bir sonraki aşamada kurban, sorunun kaynağı olarak damgalanır. Sonuçta işten ayrılan ve benzer bir iş kolunda çalışmak zorunda olan kişi kötü huylu, asi ya da işten anlamaz olarak damgalanarak referansları kirletilmiş olur. Olumsuz, küçük düşürücü, yıldırıcı, taciz edici, kontrol edici iletişim kurulur. Sözünüz kesilir, yaptığınız iş sürekli eleştirilir, jest ve bakışlarla ilişki kesilir, Kimse sizinle konuşmaz, Şerefiniz, doğruluğunuz, güvenilirliğiniz ve mesleki yeterliliğinize saldırılar başlar. Verilen süre içinde başarılması zor görevler verilir, izole edilirsiniz, bilgi saklanması yoluna gidilir, kuralların sıkça değiştirilmesi sözkonusudur. Göz teması kurulmaz, tutarsız gösterilirsiniz, görmezden gelinirsiniz, yetkileriniz azaltılır. Önceden şikayet konusu olmayan bazı hatalar sorun yaratmaya başlar. İtibarınızı kaybetmeye, kafanız karıştırıp yıldırılarak yalıtılır ve teslim olmaya zorlanırsınız. Arkanızdan kötü konuşulur, asılsız söylentiler çıkarılır, kararlarınız sürekli sorgulanır, özgüveninizi olumsuz etkileyen bir iş yapmaya zorlanırsınız. Anlamsız ve sahip olduğunuzdan daha az nitelik gerektiren işler verilir, işiniz sürekli değiştirilir, Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız, fiziksel şiddet tehditleri yapılır, doğrudan cinsel taciz ve fiziksel zarar görürsünüz. 

Bu durum mesleki bütünlük ve benlik duygunuzu zedeler, kendinize yönelik kuşkularınız artar, paranoyaya ve kafa karışıklığı yaşar, kendinize güven duygusunu yitirir, kendinizi yalıtabilir, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşarsınız. Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratabilir.

Western Washington Üniversitesi profesörlerinden sosyal psikolog Gary Namie'ye göre, zorbalık kurbanlarının % 41’i bunalıma giriyor, kadınların % 31’i, erkeklerin % 21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) teşhisiyle bir kez daha işyerine dönemeyerek çalışamaz oluyor. Tam anlamıyla çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı sıfırlanıyor.

Mobbing’e maruz kalanlar, zorbaya açıkça duruma itiraz ettiğini söylemeli, taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını istemeli, ilk fırsatta zorbayı yetkili birine rapor edip, eşiti ise üstüne, üstü ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla bildirmeli, iş arkadaşlarıyla durumu paylaşmalı, bunun psikolojik bir saldırı olduğu düşünerek psikolojik savunma yöntemleri geliştirmeli, uğradıkları tacizin kendi suçları olmadığını, yaşadıklarının tanımlanmış bir iş yeri sendromu olduğunu anlamalılar ve bu yönde mücadeleye devam etmelidirler. Aynı zamanda psikolojik yardım almak, onları yaşadıkları sendrom karşısında verecekleri mücadelede daha bilinçli ve güçlü kılacak, çaresiz kalmalarını engelleyecektir. 

Eğer konuşmalarınız sürekli bölünüyor veya konuşma fırsatı tanınmıyorsa, azarlanıyor, yaptığınız iş veya özel hayatınız sürekli eleştiriyorlarsa, sözlü veya telefonla veya yazılı tacize uğruyorsanız, sizinle hiç konuşmuyorlarsa, yokmuşsunuz gibi davranılıyorsa, sizinle alay ediliyorsa, Psikolojik bir rahatsızlığınız olduğu ima ediliyorsa, taklidiniz yapılıyorsa, dini inancınız veya politik görüşünüzden dolayı alay ediliyorsa, onurunuzu kırıcı işler veriliyorsa, yaptığınız iş yanlış değerlendiriliyor ve bundan dolayı aşağılanıyorsanız, kararlarınız sorgulanıyorsa, hiç iş verilmiyor, gereksiz veya önemsiz işler veriliyor hatta kendi kendinize iş çıkarmanızı engelliyorlarsa, iş gücünüzü aşan veya işgücünüzün altında işler veriliyorsa, sağlığınızı bozacak işleri yapmaya zorlanıyorsanız, sözlü veya fiziki saldırıya uğruyorsanız Mobbingle karşı karşıyasınız demektir. Sonuç olarak Mobbing kurbanlarına, kendilerini yalıtmalarını, yardım almalarını, yeni bir iş araması, yardım alması, kendini yalıtmaması, özgüvenini geliştirmesi, olasılıkları hatırlaması, yaraları sarmaya çalışması, yasal işlem yapması önerilmektedir. Mobbingin psikolojik bir saldırı olduğu düşünülürse psikolojik savunma yöntemleri geliştirmek büyük önem taşımaktadır. Böylece alınan yaranın derinleşmesi önlenebilir ve kişi, iş yaşamının dışına atılmaktan kendini kurtarabilir. 

Pisikolojik saldırı karşısında yapılması gerekenler; Zorbaya açıkça duruma itiraz ettiğinizi söyleyin, taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını isteyin. Yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınız bulunsun. 

Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin. 

İlk fırsatta zorbayı yetkili birine rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla bildirin. Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım alın. Hem yardımcı olacaktır, hem de kanıt oluşturacaktır. Şikayetiniz hakkında kuruluşunuz içinde ne yapıldığını araştırın. 

İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlar da aynı şekilde rahatsız olabilirler, grupça başvurmanız daha etkili olabilir. 

Bunlar mobbingi bir bütün olarak durdurmuyorsa hukuksal başvuru için elinizde yeterince malzeme toplanmış olur. Karşı koymanız uygulamaların azalmasında katkı sağlayacaktır. Hem mobbingcilerin geri çekilmesini sağlayacak hem de kurbanların çaresiz kalmasını engelleyecektir. (27.03.2012)